آیا چند همسری حق مرد است یا زن؟!

استاد شهید مطهری (ره):

حق زن در چند همسری  

فزونی عدد زن آماده‌ ازدواج بر عدد مرد آماده‌ ازدواج برای طبقه زن تولید حق می‌کند و برای مردان و زنان‏ متاهل ایجاد وظیفه:

در این که حق تأهل از طبیعی‏ترین و اصیل‏ترین حقوق بشری است جای سخن‏ نیست. هر کسی اعم از زن یا مرد حق دارد زندگی خانوادگی داشته باشد، از داشتن زن یا شوهر و فرزند بهره‏مند باشد. همان طوری که حق دارد کار کند مسکن داشته باشد، از تعلیم و تربیت بهره‏مند شود، از بهداشت استفاده کند، امنیت و آزادی داشته باشد. اجتماع نه تنها نباید مانعی در راه استیفای این حقوق ایجاد کند، بلکه‏ باید وسیله‌ی تأمین این حقوق را فراهم سازد.

از نظر ما یک نقیصه بزرگ در اعلامیه جهانی حقوق بشر این است که به حق‏ "تأهل" توجهی نکرده است... این حق‏ مخصوصا از ناحیه‌ی زن بیشتر اهمیت دارد، زیرا زن بیش از مرد به داشتن‏ کانون خانوادگی نیازمند است... ازدواج برای مرد از جنبه‌ی مادی اهمیت دارد و برای زن از جنبه‏های معنوی و عاطفی. مرد اگر خانواده را از دست بدهد با فحشا و رفیقه‏بازی لااقل نیمی از احتیاجات‏ خود را بر می‏آورد، اما اهمیت خانواده برای زن بیش از اینهاست. زن اگر محیط خانوادگی را از دست‏ بدهد با فحشاء و رفیق بازی نمی‏تواند به هیچ وجه احتیاجات مادی و معنوی خود را، ولو به حداقل تأمین کند.

حق تأهل برای یک مرد، یعنی حق اشباع غریزه، حق همسر و شریک و همدل‏ داشتن، حق فرزند قانونی داشتن. اما حق تأهل برای یک زن ، علاوه بر همه‏‌ی این‌ها یعنی حق حامی و سرپرست داشتن، حق پشتوانه‌ی عواطف داشتن.

نتیجه این است که اگر تک‌ همسری تنها صورت قانونی ازدواج باشد، عملا گروه‏ زیادی از زنان از حق طبیعی انسانی خود (حق تأهل) محروم می‌مانند. تنها با قانون تجویز تعدد زوجات است (البته با شرایط خاصی که دارد) که این‏ حق طبیعی احیاء می‌گردد.[1]

[1] . نظام حقوق زن در اسلام، ص411-412

لینک‏‌های مرتبط:

1. دختران بى شوهر و بحران ناشى از محرومیت

2. انتقام

تکلیف عشق مدام در ازدواج موقت!

شهید مطهری (ره): از معایب و مفاسدی که برای نکاح منقطع ذکر شده این است که پایه ازدواج باید بر دوام باشد، و زوجین از اول که پیمان زناشوئی‏ می‏بندند باید خود را برای همیشه متعلق به یکدیگر بدانند و تصور جدایی در مخیله آنها خطور نکند، علی هذا ازدواج موقت نمی‏تواند پیمان استواری میان‏ زوجین باشد.

این که پایه ازدواج باید بر دوام باشد بسیار مطلب درستی است، ولی این‏ ایراد وقتی وارد است که بخواهیم ازدواج موقت را جانشین ازدواج دائم‏ کنیم و ازدواج دائم را منسوخ نمائیم. بدون شک هنگامی که طرفین قادر به ازدواج دائم هستند و اطمینان کامل‏ نسبت به یکدیگر پیدا کرده‏اند و تصمیم دارند برای همیشه متعلق به یکدیگر باشند پیمان ازدواج دائم می‏بندند.

ازدواج موقت از آن جهت تشریع شده است که ازدواج دائم به تنهایی قادر نبوده است که در همه شرایط و احوال رفع احتیاجات بشر را بکند و انحصار به ازدواج دائم مستلزم این بوده است که افراد یا به رهبانیت موقت‏ مکلف گردند و یا در ورطه کمونیسم جنسی غرق شوند. بدیهی است که هیچ پسر یا دختری آنجا که برایش زمینه یک زناشوئی دائم و همیشگی فراهم است خود را با یک امر موقتی سرگرم نمی‌کند.[1]

[1] . نظام حقوق زن در اسلام، ص 64-65. (با اندکی تلخیص)

ازدواج موقت برای تأمین هوسرانی است؟

استاد شهید مطهری (ره): در هر چیزی اگر بشود تردید کرد در این جهت نمی‌توان‏ تردید کرد که ادیان آسمانی عموما بر ضد هوسرانی و هواپرستی قیام کرده‏اند، تا آن جا که در میان پیروان غالب ادیان ترک هوس‌رانی و هواپرستی‏ بصورت تحمل ریاضتهای شاقه درآمده است.

یکی از اصول واضح و مسلّم اسلام مبارزه با هواپرستی است. قرآن کریم‏ هواپرستی را در ردیف بت‌پرستی قرار داده است. در اسلام آدم " ذوّاق " یعنی کسی که هدفش این است که زنان گوناگون را مورد کامجویی و " چشش " قرار دهد، ملعون و مبغوض خداوند معرفی شده است. ما آنجا که راجع به طلاق‏ بحث می‌کنیم مدارک اسلامی این مطلب را نقل خواهیم کرد.

امتیاز اسلام از برخی شرایع دیگر به این است که ریاضت و رهبانیت را مردود می‌شمارد، نه این که هواپرستی را جایز و مباح می‌داند. از نظر اسلام‏ تمام غرایز اعم از جنسی و غیره باید در حدود اقتضا و احتیاج طبیعت‏ اشباع و ارضاء گردد. اما اسلام اجازه نمی‌دهد که انسان آتش غرایز را دامن‏ بزند و آنها را به شکل یک عطش پایان ناپذیر روحی درآورد. از این رو اگر چیزی رنگ هواپرستی یا ظلم و بی‌عدالتی به خود بگیرد کافی است که بدانیم مطابق منظور اسلام نیست.

جای تردید نیست که هدف مقنّن [قانون‌گذار] قانون ازدواج موقت این نبوده است که‏ وسیله عیاشی و حرمسرا سازی برای مردم هواپرست و وسیله بدبختی و دربدری‏ برای یک زن و یک عده کودک فراهم سازد. تشویق و ترغیب فراوانی که از طرف ائمه دین به امر ازدواج موقت شده‏ است، فلسفه خاصی دارد که عن قریب توضیح خواهم داد...[1]

[1] . نظام حقوق زن در اسلام، ص77-78.

اگر زنان ایرانی از هوو نمی ترسیدند!

 (بازخوانی نگاه انتقادی دین به تابوی چند همسری در جامعه ی ایرانی)
بر اساس دیدگاه‌های استاد شهید مطهری (ره)

چند همسری، عامل نجات تک همسری: تعجب می‏کنید اگر بگویم تعدد زوجات در مشرق اسلامی مهم‌ترین عامل نجات‏ تک همسری بود. بلی مجاز بودن تعدد زوجات بزرگترین عامل نجات تک‏‌همسری است. به این معنی که در شرایطی که موجبات تعدد زوجات پیدا می‌شود و عدد زنان نیازمند به ازدواج از مردان نیازمند به ازدواج فزونی می‌گیرد، اگر حق تأهل این عده زنان به رسمیت شناخته نشود و به مردانی که واجد شرایط اخلاقی و مالی و جسمی هستند اجازه چند همسری داده نشود رفیقه‏بازی و معشوقه‏گیری ریشه تک همسری واقعی را می‌خشکاند [ر.ک: بحث طلاق عاطفی که امروزه زیاد می شنویم. توضیح از وبخدا]. در مشرق اسلامی از طرفی تعدد زوجات مجاز بود، و از طرف دیگر این همه‏ مهیجات و محرکات اغوا کننده نبود، لهذا تک همسری واقعی بر اکثریت خانواده‏ها حکمفرما بود و کار معشوقه بازی مردان به آنجا نکشید که کم کم‏ برایش فلسفه بسازند و بگویند آفرینش مرد چند همسری است و تک همسری‏ برای مرد جزو ممتنعات و محالات جهان است.

ممکن است بپرسید، بنا به عقیده این دانشمندان [ویل‌دورانت، هانری دومنترلان و...] که از نظر قانون طبیعت، مرد را چند همسری می‌دانند و از نظر قانون اجتماع، تعدد زوجات را محکوم می‏کنند، تکلیف مرد در میان این دو قانون‏ چه می‌شود؟ تکلیف مرد در مکتب این آقایان واضح است. مرد باید قانونا تک همسر باشد و عملا چند همسر، یک زن شرعی و قانونی بیشتر نداشته باشد، اما معشوقه و رفیقه هر چه دلش می‌خواهد مانعی ندارد. به عقیده این آقایان‏ رفیقه‏گیری و معشوقه‌بازی حق طبیعی و مسلم و مشروع مرد است! و بسنده‏ کردن مرد در همه عمر به یک زن نوعی "نامردی" است.

چهره واقعی بحث 

گمان می‌کنم وقت آن رسیده است که خواننده محترم درک کند که مسئله‏ای‏ که از لحاظ چند همسری برای بشر مطرح بوده و هست چیست؟ مسئله این نیست‏ که آیا تک همسری بهتر است یا چند همسری؟ در این که تک همسری بهتر است‏ تردیدی نیست. تک همسری یعنی اختصاص خانوادگی، یعنی اینکه جسم و روح‏ هر یک از زوجین از آن یکدیگر باشد. بدیهی است که روح زندگی زناشوئی که‏ وحدت و یگانگی است در زوجیت اختصاصی بهتر و کاملتر پیدا می‌شود. آن دو راهی که بشر بر سر آن قرار گرفته این نیست که از میان تک همسری و چند همسری کدام یک را انتخاب کند.

مسئله‏ای که از این لحاظ برای بشر مطرح‏ است این است که به واسطه ضرورتهای اجتماعی، مخصوصا فزونی نسبی عده زنان‏ نیازمند به ازدواج بر مردان نیازمند تک همسری مطلق عملا در خطر افتاده است‏. تک همسری مطلق که شامل تمام خانواده‏ها بشود افسانه‏ای بیش نیست. یکی‏ از دو راه در پیش است: یا رسمیت یافتن تعدد زوجات و یا رواج معشوقه‏بازی. به عبارت دیگر یا چند همسر شدن معدودی از مردان متأهل که حتما از ده درصد تجاوز نخواهد کرد و سر و سامان یافتن و خانه و زندگی پیدا کردن زنان بی‌شوهر، و یا باز گذاشتن راه معشوقه بازی و چون در صورت دوم هر معشوقه‏ای می‌تواند با چندین‏ مرد ارتباط داشته باشد، اکثریت قریب به اتفاق مردان متأهل عملا چند همسر خواهند بود.

آری این است صورت صحیح طرح مسئله چند همسری. اما مبلغان شیوه‏های غربی‏ حاضر نیستند صورت صحیح مسئله را طرح کنند، حاضر نیستند حقیقت را آشکارا بگویند. آنها واقعا مدافع مترس بازی و معشوقه‏گیری هستند، زن‏ شرعی و قانونی را سر بار و مزاحم می‏دانند و یکیش را هم زیاد می‏دانند چه‏ رسد به دو زن و سه زن و چهار زن. لذت را در آزادی از قیود ازدواج‏ می‌شناسند، اما در گفته‏های خود برای ساده دلان چنین وانمود می‌کنند که ما مدافع تک همسری هستیم، با لحنی معصومانه می‌گویند ما طرفدار آنیم که مرد، تک همسر و با وفا باشد نه چند همسر و بی وفا![1]

[1] . استاد شهید مرتضی مطهری، نظام حقوق زن در اسلام ص422- 424.


لینک های مرتبط

 1. دختران بى شوهر و بحران ناشى از محرومیت

2. آیا بعضی زنان مسلمان ایران کافرند!؟

3. آیا عدالت با همسران ممکن است؟

4. جامعه ایرانی و گوجه ارمنی!