فحش خور آدم باید ملس باشد (4)

چنان که (تعریف از خودم نباشه) عالمان اخلاق و عرفان فرموده‌اند: یکی از تکنیک‌های تهذیب نفس که سالک باید در سفر خود از آن استفاده کند، معاتبه یعنی سرزنش نفس است. در ادامه، آموزش این تکنیک و یکی از معاتبه‌های جالب پیشنهادی را از کتاب محجه البیضاء مرحوم فیض کاشانی آورده‌ام:

مرابطه ششم در نکوهش و سرزنش نفس است

بدان دشمنترین دشمنانت نفس تو است که در میان دو پهلوى تو است او امر کننده به بدى و میل دارنده به شر و گزیران از خیر آفریده شده و به تو دستور داده شده که او را تزکیه و اصلاح کنى و با رشته قهر و زور او را به سوى بندگى پروردگار و آفریننده او بکشانى و او را از شهوات و لذات ناروا منع کنى اگر او را به حال خود واگذارى مى رمد و سرکشى مى کند و پس از آن نمى توانى بر او دست یابى، لیکن هرگاه او را پیوسته مورد عتاب و سرزنش قرار دهى نفس تو همان نفس لوامه خواهد بود که خداوند به آن سوگند یاد کرده است و مى توانى امید داشته باشى که بدل به نفس مطمئنه شود همان نفسى که خداوند او را فراخوانده تا در زمره آن دسته از بندگان او داخل شود که از خدا خشنود و خداوند نیز از آنها خشنود است لحظه اى از عتاب و سرزنش آن غفلت مکن و مادام که نفس خود را پند نداده اى به پند دادن دیگرى نپرداز...

لذا راه این است که روى به نفس خود آرى و نادانیها و حماقتهایش را به وى گوشزد کنى چه نفس پیوسته به زیرکى و آگاهى خود مى بالد و اگر نسبت حماقت به او دهى شانه خالى مى کند و بشدت سرباز مى زند لیکن باید به او بگویى: اى نفس! چقدر نادانى، ادعاى حکمت و هوشمندى و زیرکى دارى در حالى که کودنى و حماقت تو از هر کسى بیشتر است آیا نمى دانى بهشت و دوزخ در پیش روى تو است و تو بزودى به یکى از این دو منتقل خواهى شد...

اى نفس واى بر تو... چقدر وقاحت تو شدید و شرم تو اندک است...

پس اى نفس... چرا ادعاى حکمت و دانایى مى کنى و کدام حماقت از این بیشتر است... چقدر احمقى و چقدر عذر تو زشت است...

اى نفس آیا شرم ندارى که اینان را بر حماقتى که دارند یارى مى کنى...

اى نفس! چقدر کار تو شگفت آور و نادانى تو زیاد و طغیان تو روشن است...

بنابراین اگر به سبب نادانى و کوردلى به آخرت رغبت نمى کنى و دنیا را دست نمى دهى...

واى بر تو آیا شرم نمى کنى؟ ظاهرت را براى خلق مى آرایى، و در نهان با ارتکاب گناهان بزرگ با خداوند مبارزه مى کنى آیا از مردم شرم دارى و از خداوند شرم نمى کنى؟

واى برتو اى نفس چقدر عذر مى آورى ، چقدر وقیح و زشتى، چقدر نادانى و چقدر در ارتکاب گناه گستاخى! واى بر تو چقدر پیمان بستى و آن را شکستى ، چقدر عهد کردى و خلاف آن را به جا آوردى واى بر تو...

اى بیچاره...

تبصره: الان یک قدم دیگر به اثبات ادعایم نزدیک شده‌ام: این که بد وبیراه به خود گفتن کار خوبی است. اما هنوز نتوانسته‌ام آن را اثبات کنم؛ چون معاتبه مربوط به بد و بیراه گفتن به خود در خلوت است در حالی که موضوع ما بد و بیراه گفتن به خود جلوی دیگران است.